|
موسیقی ملی ایران
گذری بر موسیقی فاخر ایرانی و دماوند موسیقی ایران استاد محمدرضا شجریان
| ||
|
لینک دوستان
|
یک ساز و یک جهان راز - مردم شناسی ساز تار تار در لغت به معني رشته است و در آلات موسيقي همان است که به اصطلاح امروز سيم گفته مي شود و پيشينيان، آن را وتر مي ناميدند. هيچ سازي نيست که از آن (سيم) بي بهره باشد مگر آلات بادي که در آن ها فشار هوا موجب ارتعاش و توليد صوت مي شود. اين که از چه زماني اين نام به سازي که امروز در دست ما است (تار) اطلاق شده معلوم نيست. تنها در شعر فرخي سيستاني تار در رديف"غژ" و "نزهت" که نام دو آلت موسيقي است به کار رفته است: هر روز يکي دولت و هر روز يکي غژ هر روز يکي نزهت و هر روز يکي تار تار از سازهای زهی است که با زخمه نواخته می‌شود. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها رایج است. در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود.
تار سازي است از دسته سازهاي سيمي مضرابي. اين گونه روايت شده که از زمان قاجاريه به بعد جزء يكي از سازهاي ملي در آمده و با آن مي توان كليه نغمات متداول ايران را بخوبي اجرا نمود.
اسامي اجزاي مختلف تار ازين قرار است : سيم گير ، كاسه ، نقاره ، دسته ، پوست ، خرك ، پرده ها ، شيطانك ، پنجه ، مضراب ، سيم ، گوشي.
آن چه مسلم است اين است که ما تا دوره صفويه سازي به نام و شکل تار امروزي نداشته ايم. زيرا در نقاشي هاي آن دوره هم اثري از آن ديده نمي شود. در صورتي که در مجلس بزم تالار چهل ستون اصفهان کمانچه، عود و سنتور ديده مي شود. ساز ديگري در ايران به نام طنبور يا تنبور سابقه بسيار قديم دارد که فارابي نيز از آن نام مي برد و در اشعار شاعران پيشين ايران هم ذکر آن رفته است. چنان که منوچهري دامغاني مي گويد: به ياد شهريارم، نوش گردان به بانگ چنگ و موسيقار و طنبور و هم چنين در جاي ديگر سروده است: خنيا گرانت، فاخته و عندليب را بشکست ناي در کف و طنبور در کنار
بعضي گويند تار، همان بربط باستاني است که بعدها عود ناميده شده است. در اين که عود و بربط يکي است شکي نيست. ولي تار به طنبور بيشتر شباهت دارد تا به عود و بربط. در قديم دو نوع طنبور بوده است: طنبور خراساني و طنبور بغدادي. اين ساز دو سيم داشته و مضرابي بوده که با انگشتان دست راست نواخته مي شده و هم اکنون در کردستان معمول است. بر خلاف عود که دسته اي کج دارد، دسته تنبور راست و بلند است و مانند تار، پرده بندي مي شود، ولي عده پرده هاي آن کمتر است. شکل طنبور همه جا در نقاشي هاي قديم بخصوص در مينياتورها ديده مي شود و کاسه آن از چوب است و دهانه آن هم پوست ندارد مثل سه تار. ولي کاسه آن بزرگ تر است و به شکل يک نصفه خربزه است. به نظر چنين مي رسد که سه تار از نوع طنبور بوده است. با اين تفاوت که طنبور را با چهار انگشت دست راست(بدون شست) به صدا در مي آوردند ولي در سه تار، ناخن سبابه عمل مضراب را انجام مي دهد. احتمالاً چون صداي سه تار کم بوده است کاسه اين ساز را بزرگ تر کرده و روي آن پوست کشيده اند و با مضراب فلزي نواخته اند تا طنين آن بيشتر شود. تار از سازهای زهی است که با زخمه نواخته می‌شود. تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند آذربایجان و ارمنستان و گرجستان برای نواختن موسیقی کلاسیک این کشورها رایج است. در گذشته تار ایرانی پنج سیم (یا پنج تار) داشت. غلامحسین درویش یا درویش خان سیم ششمی به آن افزود که همچنان به کار می‌رود . کاسهٔ تار بیشتر از کنده کهنه چوب توت ساخته می‌شود که هرچه این چوب کهنه‌تر باشد به دلیل خشک بودن تارهای آن چوب تار دارای صدای بهتری خواهد بود. پرده‌ها از جنس روده گوسفند و دسته و پنجه معمولاً از چوب گردو تهیه می‌شوند. شکل کاسهٔ تار مانند دو دل به هم چسبیده و از پشت شبیه به انسان نشسته‌ای است. تار آذربایجانی شکل کمی متفاوتی دارد و سیم‌های آن بیشتر است. جنس خرک از شاخ بز کوهی است. در دو طرف دسته از استخوان شتر استفاده می‌شود . کاسه و نقاره : جعبه طنيني تار كاسه اي است مركب از دو قسمت ؛ كه بزرگتر را كاسه و كوچكتر را نقاره مي نامند که هر کدام به صورت يک قلب نقش بندي شده است که اين دو قلب به يکديگر چسبيده اند. اتصال سيم ها : محل اتصال سيم ها به كاسه توسط سيم گير انجام مي شود. خرک ساز ، سيم ها روي پوست نگاه مي دارد و در انتها سيم ها توسط شيطانک گرفته مي شوند و بوسيلهء گوشي محکم مي شوند. پدر تار ايران علينقي وزيري موسيقي دان معاصر ، با تغيير قطر سيم ها و پوست و امتداد دسته تار روي نقاره ، سه نوع تار ديگر ابداع نمودند و آن ها را تار باريتون تار معمولي ، تار باس و سپران نام نهادند. دامنه صوتي تار دو هنگام و پنج نت است. از do2 تا sol4 و در تار جديد سه هنگام و يك نت وسعت دارد. تار در آثار نویسندگان و شاعران و فرهنگ نویسان معانی بیشمار و متفاوت بشرح زیر است : صاحب برهان قاطع نوشته : (تا) مخفف تار طنبور است ، (تار) بر وزن مار ، تار موی ، تار ابریشم ، تار ساز و امثال آن. صاحب فرهنگ آنندراج نوشته : تا مخفف تار است و تار ساز ، چون چنگ و طنبور و قانون و امثال آن . مغنی ملولم نوایی بزن به یكتایی او ، دو تایی بزن ( حافظ ) رشته عشق چو بگسست ، فغان خاموش است تار تنبور چو ببرید صدایش ببرد ( قاسم مشهدی ) می زن سه تا كه یكتا گشتیم مكن دوتایی یا پرده رهاوی یا پرده رهایی ( مولوی )
ناله هر تار در فرمان تو ( مولوی ) صائب هلاك زمزمه آتشین ماست هر كس كه ناخنی به رگ تار میزند ( صائب تبریزی ) زمانه ساز طرب می زند چنانكه بگوش رسد ز زاویه عنكبوت نغمه تار ( قا آنی ) تارهای چنگ را ما نیم ما چونك در سازیم زیر و بم زنیم( مولوی )
نوازندگان پیشین: آقا حسینقلی، میرزاعبدالله، درویش خان،اسماعیل ساقی،علینقی وزیری، موسی معروفی، یحیی زرین پنجه، علی‌اکبر شهنازی، مرتضی نی‌داوود، عبدالحسین شهنازی، غلامحسین بیگجه‌خانی، لطف‌الله مجد نوازدگان حاضر: جلیل شهناز، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، محمدرضا لطفی، عطا جنگوک، حسین علیزاده، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، حمید متبسم، ارشد تهماسبی، کیوان ساکت، مجید درخشانی نوازندگان نو ظهور: ایمان وزیری، پیام جهانمانی، مهدی فلاح صفا، بهاره فیاضی
استاد جلیل شهناز
علی بیات
ساز تار یكی از مهم ترین سازهای ردیف دستگاه های موسیقی سنتی ایران بوده و هست. قدمت این ساز به درستی معلوم نیست.
از نوازندگان سرآمد این ساز علی اكبر فراهانی در دوره ناصرالدین شاه قاجار بوده و قدیمی ترین تصویر ساز تار كه بی شباهت به شكل كنونی آن نیست مربوط به وی و آن دوره میباشد و از سازندگان مشهور این ساز در قدیم مرحوم یحیی اصفهانی بوده است كه بیشتر الگوهای تار كنونی از سازهای ساخته شده دست ایشان ، پیروی می كنند و در واقع این ساز راوی به حد كمال رسانده اند. مرحوم دكتر محمد تقی مسعودیه در كتاب سازهای ایران این چنین به معرفی ساز تار پرداخته است ؛ ((بدنه طنین تار از دو قسمت تشكیل می شود كه این دو قسمت نسبت به هم پیوسته اند و بخش تحتانی را كاسه و بخش فوقانی آن را كه به دسته متصل می شود نقاره می نامند و تو رفتگی بین نقاره و كاسه را دهنه كاسه نام گذاشته اند.
روی پوست تار نیزاز محل عبور سیم، یك خرك كه اغلب از جنس شاخ گاو می باشد، گذاشته می شودو سیم های تار از روی آن عبور می كنند. به انتهای نقاره تار دسته ای به طول تقریبی 46 سانتی مترمتصل می گردد كه جنس آن اغلب از جنس چوب گردو ( به سبب استحكام آن) بوده و روی آن را با استخوان می پوشانند. معمولا 25 پرده نیز روی دسته تار نصب می گردد)).
دیگر اینكه اجزای فیزیكی تشكیل دهنده این ساز ، خود زبان گویایی است كه از ایران و نواحی مختلف آن خبر می دهد. از باغات گردو، درختان توت ، استخوان پای شتر،صدف های دریای خزر و خلیج فارس، پوست بره ، شاخ گاو، موم عسل ، سیم های نازك و ظریف روی ساز كه قبلا از جنس ابریشم بودند و پرده هایی كه روی ساز بسته می شوند كه در قدیم از روده ساخته می شدند و... همه نشانگر این است كه تار از هر ناحیه ای از این سرزمین خوشه ای چیده است. اما آنچه كه مهم تر از این گفته هاست ، پاسخی است كه به سوال نخست باید داد و آن اینكه صدای این ساز كه به واقع زخمه خوانده می شود ، چون مرحمی بر دل های افگار عرفای ایران بوده و زبانی از آلام و آمال مردمان این سرزمین است و عمیقا با روح و مفهوم هنر ایران زمین عجین شده است ، به طوری كه از حدی خوانی ساربانان و زنگوله شترها گرفته، تا رقص های یك چوبه و شهرآشوب را می توان با زبان این ساز بیان كرد ،و در نهایت شایسته ترین تعریفی كه می توان از این ساز داشت همان بیت زیبا و رسای مولاناست كه :
یک ساز و یک جهان راز
استاد مرتضی خان نی داوود موسیقی سرزمین ما به هر نام و عنوانی که خوانده شود نامهایی را تا ابدیت تاریخ با خودهمراه خواهد داشت . بزرگ بانوان و بزرگ مردان ساز و صدا، آنانیکه کوله بار این بخش فرهنگ پارسی را نسل به نسل بر دوش کشیده و از گذشتگان به آینده گان سپرده ا ند . آنچه مسلم است ابر پنجه ای آنچنان را، قدر سازی فراخور است که از زیر دست استاد بزرگی چون جعفر تار ساز که یکی از نام آوران پر آوازه این فن است بیرون آمده است . قطعاتی جاودانه چون دخترک ژولیده، بند باز، ژیمناستیک موزیکال، حاضر باش و..... دیگر آفریده های استاد وزیری بر روی این ساز ساخته پرداخته و اجرا شده است.وسال ها مونس استاد بوده و همه رمزو راز های این استاد عالیقدر را شاهد وشریک بوده است. این ساز پس از "استاد علینقی وزیری" به دیگر وادی عشق رهسپار شده و مونس "محمد رضا لطفی" که یکی از دیگر نامهای ماندگار موسیقی معاصراین مرز و بوم است گردیده است . و نه تنها نوازش سر انگشت های این هنرمند توانا را لمس نموده بلکه بارها صدای بزرگ مرد آواز معاصر "محمد رضا شجریان" را همراهی نموده است و شاهد لحظات پر رمز و راز این دو هنرمند پرتوان عرصه موسیقی بوده است. در مغرب زمین سازهایی ازاین دست که از زیر دست هنرمندان صاحب نام و پر آوازه ای بیرون آمده اند مانند ویولونهای " استرا دیواریوس" دارای منزلتی جهانی می باشند و هر گاه یکی از این سازها در جایی شناخته شود به قیمتی گزاف خریداری وبه موزه های هنری سپرده می شوند . ولی متاسفانه در مملکت ما در جایی که هنرمندان خطه موسیقی آنگونه که شایسته است مورد احترام و عزت قرار نمی گیرند پس تکلیف یک ساز که آفریده هنری بیش نیست روشن است . در حال حاضر ساز مورد بحث ما، تار استاد جعفر تار ساز رهسپار وادی سوم عشق شده است و ندیم و مونس یکی دیگر از چهره های توانمند و خلاق موسیقی معاصر ما "حمید متبسم " است .
حمید متبسم و در این وادی نیز نه تنها قطعات با شکوه و پر احساسی مانندرقص ناز، رقص آتش، بیداد، پرواز خیال و....بر روی آن ساخته و پرداخته گردیده است، همراهی بزرگ بانوی آواز معاصر "خانم پریسا" و هنرمند فقید "ایرج بسطامی" نیز از کشف و شهود های وادی سوم است . در اینجا لازم به تذکر است که کلیه قطعاتی که از زمان استاد "علینقی وزیری" تا امروز توسط اساتید نامبرده بر روی این ساز ساخته، پرداخته و نواخته شده است از آثار برجسته، تکنیکی و ممتاز موسیقی ایران است که قابل مقایسه با موسیقی کلاسیک جهان می باشد . حال سرنوشت این ساز را تا چند وادی دیگر همراه است، آینده را به انتظار می نشینیم.
معرفی ساز تار بدون کاسه ساز کرشمه و ساز ساغر در ابداع استاد شجریان
استاد شجريان: در ساز سازي 80 درصد به نتيجه رسيده‌ام استاد شجريان با اشاره به اهداف خود در ساخت سازهاي مختلف بيان داشت: ما در طول ساليان دراز سازهاي سنتي داشته‌ايم كه در ساختار آنها هيچ تغييري نداده‌ايم كه خود باعث شده اركسترهاي ما تنها يك صدا داشته باشند. اما به عقيده من ما نياز داريم رنگ‌هاي زيادي را وارد اركستر نماييم. ایشان ادامه دادند: از آنجايي كه بخش بم اركسترهاي ما هميشه دچار مشكل هستند و من بيش از هر كس ديگري اين نياز را احساس كرده‌ام از سالها پيش به فكر ساخت سازهايي بوده‌ام كه پاسخگوي اين نياز باشند.
نظرات شما عزیزان: برچسب‌ها: [ شنبه 18 شهريور 1391برچسب:استاد محمدرضا شجریان, تاریخ موسیقی ایرانی, معرفی ساز تار, تئوری موسیقی ایرانی, یک ساز و یک جهان راز, مردم شناسی ساز تار, حمید متبسم, استاد جلیل شهناز, علی بیات, استاد مرتضی نی داوود, ] [ 13:21 ] [ علی بیات ]
|
درباره وبلاگ  بگذار تا مقابل روی تو بــــــگذريم دزديده در شمايل خوب تو بنگريم شوق است در جدايی و جوراست در نظر هــم جـور به که طـاقت شـوقت نــــياوريم ----------------------------------------------- نام : علـی نام خانوادگی: بیـات ساز مورد علاقه : تـار آواز مورد علاقه :ابوعطا ----------------------------------------------- یاری انـدر کس نمی بـینم یـاران را چه شد؟ دوستی کی آخر آمد؟ دوستداران را چه شد؟ آب حیوان تیره گون شد خضر فرخ پی کجاست؟ خون چکید از شـاخ گل، ابـر بـهاران را چه شد؟ کـس نـمی گویـد کـه یـاری داشـت حـق دوسـتی حق شناسان را چه حال افتاد، یاران را چه شد؟ لعـلی از کـان مـروت بـرنـیامد، سـال هـاست تابش خورشید و سعی باد و باران را چه شد؟ شهر یاران بود و خـاک مـهربانان این دیـار مهربانی کی سر آمد؟ شهریاران را چه شد؟ گوی توفـیق و کـرامت در مـیان افـکـنـده¬اند کس به مـیدان در نیامد، سواران را چه شد؟ صد هزاران گل شکفت و بانگ مرغی برنخاست عـندلیـبان را چه پـیـش آمـد؟ هَـزاران را چه شـد؟ زهره سازی خوش نمی سازد، مگر عودش بسوخت؟ کــس نـدارد ذوق مــستـی، مـیگـسـاران را چـه شــد؟ حافـظ! اسرار الـهی کـس نـمی دانــد خــمــوش از که می پرسی که دور روزگاران را چه شد؟ |
تبادل
لینک هوشمند
