موسیقی درمانی

رویکردهای گوناگون موسیقی درمانی

مهم ترین عناصر تشکیل دهنده موسیقی عبارتند از : ریتم ( ضرباهنگ ) و ملودی ( آهنگ ) ، که آهنگساز از طریق آن ها ایده ها و احساسات خود را منتقل می کند . در انتخاب موسیقی مناسب برای هر فرد و هر جمعیت ، می توان به عناصر ساختاری موسیقی توجه کرد . در یک برخورد تحلیلی می توان به اثرات روان شناختی ِ ریتم ها ، ملودی ها ، فرم و ارکستراسیون ( انتخاب سازها ) موسیقی پرداخت . در برخی موسیقی های عوامانه و بازاری ممکن است تاثیرات برخی عناصر ، متضاد برخی دیگر باشد . مثلا یک ریتم تند و انرژی زا با یک ملودی و آواز محزون همراه شده و از همین رو می تواند شنونده را دچار احساس سردرگمی و کلافگی نماید . در بررسی ترکیبی و کل نگرانه ی ِ موسیقی به ایده ها و احساسات حاصل از آن توجه می شود ، به این تاثیر " تم " گفته می شود .

شيوه های موسيقی درمانی

به طور کلی موسیقی درمانی به دو صورت فعال و غیر فعال انجام می گیرد . موسیقی درمانی ِ غیرفعال از طریق شنیدن موسیقی های تجویز شده ، بر اساس ویژگی های روانی یا جسمانی اعمال می شود ، در حالی که در موسیقی درمانی ِ فعال ، فرد در تولید موسیقی ، نواختن ساز ، هم سرایی یا آواگری نقش دارد و حرکات موزون یا تصویرسازی روانی ِ هدایت شده حین موسیقی اجرا می کند .
علاوه بر دو شیوه فوق ، از موسیقی درمانی در ایجاد ارتباط موثر بین درمان گر و مراجع ، به عنوان عامل تسهیل گر یا ساختاری در رویکرد های مختلف روان درمانی و نیز بازخورد زیستی ، استفاده می شود .

ملاک های تجويز موسيقی

برای تجویز موسیقی نمی توان ملاک هایی دقیق و کمّی قایل شد یا با یک سری دستورالعمل ها و پرسش های محدود به طور قاطع ، موسیقی اختصاصی یک فرد ، یک بیماری یا یک سیستم حیاتی را تعیین نمود ، زیرا مانند دیگر درمان های بالینی ، نیاز به مهارت بالینی در شناخت تفاوت های فردی ، مسایل فرد و البته ارائه ی ِ برنامه ی ِ موسیقایی ِ مناسب توسط موسیقی درمان گر دارد .
در تجویز موسیقی به طور سنتی ، شناخت طبع فرد یا چاکرایی ( کانون انرژی ) که از نظم خارج شده و حتی طالع فرد در نظر گرفته می شود ولی در روش های جدید بیشتر از شرح حال بالینی ، شناخت رگه های شخصیتی فرد و مشکلات جسمی و روانی اش استفاده می شود . برخی موسیقی ها تداعی گر تجربیات و هیجانات خاصی برای فرد می باشند یا با برخی زمینه های فرهنگی ارتباطی عمیق دارند ولی صرف نظر از این شرطی شدگی ها ، موسیقی زبانی بسیار انتزاعی ، جهانی و غیر شرطی برای ارتباط بالینی است ، چرا که روش هایی که با زبان سر و کار دارد – هر کلمه ای ، هر جمله ای و هر متنی – تداعی ها و تاویل های خاص خود را در زبان ، فرهنگ و فرد دارد .

تم درمانی چيست

نخستین بار افلاطون ، فیلسوف یونانی در کتاب " جمهوری " به طبقه بندی تم ها پرداخت . وی مقام ِ میکسولیدین را حزین ، مقام دورین و فریژین را محرک و مقام لیدین را نشاط آور ، تعریف نمود . سپس در سال 1918 اواسلیوس ، تم ها را به چهار گروه تقویتی tonic ، محرک simulative ، آرام بخش sedative ، و خواب آور narcotic ، طبقه بندی نمود . در ایران نیز برای نخستین بار ، آزاده محمدی در سال 1381 بر اساس حالت های روان شناختی و تاثیرات عاطفی ، تم های موسیقی را به هفت گروه زیر تقسیم نمود :

آرام بخش ، فرح بخش ، حزين ، هيجانی ( هيستريکال ) ، نيروبخش ، شيدايی ، و خواب آور ( سبک ساز).

با یک بازنگری بر طبقه بندی های ذکر شده ، با در نظر داشتن اصول روان شناختی و بررسی ساختاری انواع موسیقی ، طبقه بندی زیر به عنوان تم های درمانی ِ بنیادین ، پیشنهاد می شود :

1.      تم های آرام ساز Relaxation themes

2.      تم های خُلق ساز Mood making themes

3.      تم های جسمانی ساز somatiazation themes

بنابراین تعریف تم درمانی در واقع تجویز موسیقی بر اساس تم و تاثیر احساسی و شناختی ِ موسیقی

است . در زیر به ویژگی های موسیقایی و روان شناختی هر یک از تم های بنیادین و موارد عمومی تجویز آنها اشاره می شود .

تم های آرام ساز

تم های آرام ساز دارای ریتم و ملودی ساده و یکنواخت بوده و حداقل القای خلق را دارا می باشند . تحریک کننده و مهیج نیستند . به عبارت دیگر ، از لحاظ هیجانی و عاطفی تقریبا خنثی است . تاثیرات روانی حرکتی در آنها اندک بوده و بیشتر در سطح شناخت اثر می گذارند .

در موسیقی جهان آثار بسیاری به ویژه در موسیقی های الکترونیک مانند بسیاری از آثار کیتارو ، ونجلیس و قطعات ارکسترهای پاپ مانند جاز ملایم ، دارای تم آرام بخش هستند . بسیاری از تک نوازی ها نیز تاثیر آرام بخش دارند . برخی از آثار کلاسیک غربی به ویژه سبک های باروک نیز مناسب می باشند .

موسیقی دستگاهی ایران ، به دلیل القاء خلق چندان مناسب این کاربرد نیست ، اما از این میان برخی از قطعات ماهور تم آرام بخش دارند . موسیقی های آرام ساز برای مطالعه ، رانندگی ، و محل کار می تواند مفید باشد . یکی از تقسیمات فرعی ِ تم های آرام ساز ، تم های خلسه ساز Trance-Making Themes است . از آنجا که خلسه در واقع نوعی آرامش پیشرونده و ناب تر است ، این تم ها نیز آرامشی عمیق تر و ناب تر را ایجاد می کنند . تم های آرام ساز ، با محدود کردن میدان توجه ، تاثیر بر امواج مغزی و کاهش ضربان قلب و تنفس ، حالتی از سبکی و خلسه به همراه آرامش عمیق را ایجاد می کند . به همین دلیل مناسب رانندگی و مطالعه نمی باشد و از آن می توان برای کاهش اضطراب ، بی خوابی و ایجاد حالت هیپنوتیزم ، آرام سازی و تمرینات مراقبه استفاده کرد . موسیقی های سماعی ( دف همراه ساز ) که ریتمی یکنواخت و یا چرخشی دارند ، برای ایجاد خلسه مناسبند .

 تم های خُلق ساز

این تم ها دارای ریتم و ملودی غنی و متنوع هستند به طوری که منجر به القای خلق هایی همچون غم blue یا سرخوشی Elation می گردند. بسیاری از قطعات موسیقی اصیل ایرانی دارای چنین ویژگی هستند . با شنیدن این تم ها ، یک حالت خلقی ، بسته به نوع و شرایط روان شناختی شنونده ، ایجاد می گردد . موسیقی اغلب ِ فیلم ها نیز دارای ویژگی های خلق ساز می باشند . قطعات موسیقی اصیل ایرانی ، با آن که دارای ویژگی های تم های خلق ساز هستند ، اما گاه به دلیل تنظیم های خاص ، همچون تنظیم های الکترونیک ، برای شنونده ایرانی خاصیت آراتم ساز دارند – مثل پاییز در نیزار (جمشید عندلیبی – نی و پیانو و موسیقی الکترونیک ) – تم های خلق ساز دارای طیف وسیعی از آرام ساز تا جسمانی ساز هستند . کرانه آرام ساز آنها دارای حالتی خلسه ساز و کرانه جسمانی ساز آنها ، تم های نمایشی را به وجود می آورند .

تم های جسمانی ساز

این تم ها دارای ریتم و ملودی های بسیار متنوع و اغلب دینامیک قوی و تمپوی تند بوده ، به طوری که شنونده را به انجام حرکات بدنی وا می دارد ، تاثیرات روانی حرکتی و اتونومیک آن ها بالا است . این تم ها در سطح بدن عمل می کنند . در استفاده از این تم ها باید به عامل زمان و شرایط روان شناختی شنونده توجه گردد . به طوری که یک تم جسمانی ساز به هنگام خواب ممکن است علاوه بر بی خوابی منجر به سر دردهای تنشی گردد .

یکی از تقسیمات فرعی این تم ، تم های نیرو ساز Force – Making Themes می باشد که در آن ها ، عامل ریتم و دینامیک اهمیت ویژه ای دارد و اغلب برای فعّالیت های ورزشی مناسب است . از دیگر تقسیمات فرعی تم های جسمانی ساز ، تم های نمایشی Hysteroid Themes می باشد که در واقع یک تم ترکیبی است ، زیرا دارای عناصری از تم خلق ساز می باشد . انواع موسیقی های شش هشتم ایرانی ، راک و ... دارای چنین حالاتی هستند . یکی از کاربردهای تم های جسمانی ساز ، در صورت استفاده مناسب ، تخلیه هیجانات است .

 
جایگاه علمی و عملی موسیقی درمانی

در طبقه بندی های سازمان بهداشت جهانی WHO و انستیتو سلامت ملی آمریکا NIH از درمان های مکمل و جایگزین CAM ، موسیقی درمانی به عنوان یکی از روش های هماهنگ سازی ذهن – بدن قرار گرفته است . ویژگی های این گروه از روش های درمانی ، کل نگری ، درمان فرد – محور ( و نه بیماری محور ) ، تاکید بر شیوه زندگی ، ارتباط و یگانگی با طبیعت و توجه به ابعاد معنایی سلامت است .
در پژوهش های علمی بسیاری اثر بخشی موسیقی در درمان اختلالات شناختی – رفتاری مانند اضطراب ، افسردگی ، بیش فعالی ، اوتیسم ، ناتوانی یادگیری ، اختلالات گفتاری ، روان پریشی و عقب ماندگی ذهنی و نیز مشکلات جسمانی مانند سر دردهای میگرنی و تنشی ، درد مزمن ، ناراحتی های تنفسی ، بیماری های عروق کرونر قلب ، فشار خون بالا ، تهوع ناشی از شیمی درمانی و همچنین در تسهیل زایمان و القاء بی حسی و بیهوشی ، به اثبات رسیده است .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: